O‘zbekiston 2024: Ayollar uchun yangi imkoniyatlar

Ayollar, biznes va qonun indeksi (Women, Business and the Law — WBL) Jahon Banki tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, ayollarning iqtisodiy faolligi, huquqlari va imkoniyatlarini tartibga soluvchi qonunlarni baholashga qaratilgan xalqaro indikator hisoblanadi. Bu indeks ayollarga iqtisodiy muhit, mehnat bozori, tadbirkorlik, mulk huquqlari, xavfsizlik va ijtimoiy ta’minot sohasidagi huquqlarning darajasini ko‘rsatadi.

2024-yilda WBL metodologiyasi 2.0 versiyasi joriy etildi va unda ayollar xavfsizligi (Safety) hamda bolalarga qarash infratuzilmasi (Childcare) kabi yangi yo‘nalishlar qo‘shildi. Bu o‘zgarish gender tengligi bo‘yicha global baholash tizimini yanada chuqurlashtirdi.

O‘zbekistonning WBL 2024 reytingidagi o‘rni

O‘zbekiston 2024-yilgi yangilangan WBL reytingida 82,5 ball bilan “eng tez islohot qiluvchi davlatlar” qatoridan joy oldi. Bu natijalar ta’lim, xususan, Raqamli iqtisodiyot va agrotexnologiyalar universiteti (UDEA) uchun ham bevosita ahamiyatga ega. Mehnat qonunchiligi bo‘yicha islohotlar

Mehnat qonunchiligi islohotlari

• Nikoh va mulk huquqlaridagi tenglikni mustahkamlash
• Gender tengligini rivojlantirish bo‘yicha qabul qilingan siyosiy va huquqiy chora-tadbirlar

Kuchli va zaif yo‘nalishlar: WBL 2024 (O‘zbekiston)

Indikator	Ball (0–100)	Izoh	Ta’lim sohasiga bog‘liqligi
Harakatchanlik	100	Ayollar pasport olish, yashash joyini o‘zgartirish va erkin harakatlanishda erkaklar bilan teng	Talaba va o‘qituvchilar uchun hududiy va xalqaro ilmiy almashinuv imkoniyatlarini kengaytiradi
Ish haqi	100	Teng mehnatga teng haq tamoyili qonun bilan mustahkamlangan	Universitetlarda ayollarga ish haqi tengligi kafolatlangan, ilmiy va akademik faoliyatda motivatsiya oshadi
Nikoh	100	Nikoh, ajrim va mulkiy huquqlar bo‘yicha tenglik	Talaba va o‘qituvchilarning shaxsiy hayotini va huquqiy barqarorlikni ta’minlaydi
Tadbirkorlik	100	Ayollar biznes ochishi, kredit olishi, shartnoma tuzish huquqlari to‘liq kafolatlangan	Universitetlar qoshida tadbirkorlik va startap loyihalari uchun qulay muhit yaratadi
Mulk	100	Mulkka egalik qilish, meros va foydalanuvchi huquqlar teng	Ta’lim muassasalari va ilmiy loyihalarda moliyaviy resurslardan teng foydalanish imkonini beradi
Xavfsizlik	25	Zo‘ravonlikka qarshi qonunlar mavjud, ammo himoya mexanizmlari yetarli emas	Talaba va o‘qituvchilar xavfsizligi uchun kampus ichidagi profilaktika va himoya choralari zarur
Bola parvarishi	40	Bolalarni parvarishlash infratuzilmasi yetarli emas	Talaba va xodimlar uchun bolalar bog‘chalari va moslashuvchan ta’lim dasturlari kerak
Ish joyi	50	Mehnat bozorida diskriminatsiya va xavfli ishlar bilan bog‘liq muammolar mavjud	Universitet va ilmiy muassasalarda genderga asoslangan diskriminatsiyani kamaytirish zarur
Ota-onalik	60	Onalik va ota-onalik ta’tili tizimi yetarlicha rivojlanmagan	Talaba-ota-onalar va xodimlar uchun moslashuvchan ish va ta’lim jadvali ta’minlanishi lozim
Pensiya	50	Pensiya tizimida ayollar uchun ayrim nomutanosibliklar mavjud	Akademik va ilmiy faoliyatni davom ettirish uchun uzoq muddatli ijtimoiy kafolatlar zarur

WBL 2.0: Yangi metodologiya bo‘yicha O‘zbekiston natijalari (2024)

Kategoriya	Ball (0–100)	Izoh	Ta’lim sohasiga bog‘liqligi
Qonunchilik asoslari	75	Qonunlarda gender tengligi va huquqiy kafolatlar mavjud	Universitet va ilmiy muassasalarda ayollarning huquqlari kafolatlanadi
Qo‘llab-quvvatlovchi siyosatlar	55.8	Ayollarni qo‘llab-quvvatlovchi davlat siyosatlari va infratuzilma	Talabalar va xodimlar uchun qo‘llab-quvvatlovchi dasturlarni rivojlantirish
Amaliyotdagi baholar	53.8	Mutaxassislar bahosi: qonunlarning amalda ishlashi	Ta’lim sohasida gender tengligini amalda qo‘llash va monitoring zarur

O‘zbekistonda amalga oshirilgan muhim islohotlar (2022–2024)

• Yangi Mehnat kodeksi (2022): teng maosh prinsipi mustahkamlandi, ayollar uchun kasblardagi cheklovlar bekor qilindi.
• Oilaviy zo‘ravonlikka qarshi qonunchilik (2023): jazo choralarining kuchaytirilishi va himoya orderlari tizimi joriy qilindi.
• Tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash: ayollar biznesi uchun qulay muhit yaratish bo‘yicha yangi hukumat dasturlari.

Xulosa

O‘zbekiston 2024-yilda WBL indeksi bo‘yicha sezilarli rivojlanish ko‘rsatdi, ayniqsa tadbirkorlik, mulk huquqlari va mehnat munosabatlaridagi tenglik bo‘yicha. Shu bilan birga, ta’lim sohasi uchun quyidagi ustuvor yo‘nalishlar mavjud:

• Talabalar va xodimlar xavfsizligini ta’minlash (Safety)
• Bolalar parvarishi va bog‘cha infratuzilmasini rivojlantirish (Childcare)
• Universitet va ilmiy muassasalarda gender tengligini amalda qo‘llash (Workplace va Parenthood)
• Uzoq muddatli ijtimoiy kafolatlar va pensiya tizimini takomillashtirish (Pension)

Ta’lim sohasi va universitetlar gender tengligi siyosatlarini kuchaytirishi orqali nafaqat ayollarning ilmiy va professional faoliyatini qo‘llab-quvvatlaydi, balki mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi.